Świętoszek - Geneza utworu

autor: Molier
epoka: Barok

Molier (wł. Jean Baptiste Poquelin) był spostrzegawczym obserwatorem rzeczywistości. Jako dyrektor wędrownego teatru, dobrze poznał prowincję. Dzięki szerzącej się popularności mógł, wraz ze swoją trupą, wystąpić przed królem. Powrót do Paryża, który opuścił, będąc młodym człowiekiem, był bezpośrednią przyczyną powstania dzieł, w których Molier, z typowym dla siebie zacięciem satyrycznym, odzwierciedlał wszechobecną sztuczność i próżność, jakie „uderzyły” go w tym mieście. Pocieszne wykwintnisie, Natręty czy Szkoła żon budziły wówczas wiele kontrowersji. Molier tworzył w czasach, gdy teatry były przez wielu uznawane za dzieło szatana. Inni zaś uważali, że dopuszczalna na deskach teatralnych jest tylko szlachetna tragedia. Nie powinno zatem dziwić, że komedie, których akcje często rozgrywały się w czasach współczesnych Molierowi, burzyły spokój ludzi mentalnie „niedojrzałych”. Dodatkowo wśród przeciwników autora należy wymienić pedantów, hipokrytów religijnych, snobów, a także ludzi, którzy zazdrościli twórcy rozgłosu.

 

Dzieła Moliera cieszyły się ogromną popularnością i, co ma ogromne znaczenie, protekcją samego króla. Opieka monarchy jednak nie wpłynęła na zmianę stanowiska niezadowolonej Kongregacji Św. Sakramentu, która, po wystawieniu Szkoły żon, oskarżyła autora tej sztuki o obrazę religii. Atak, początkowo skierowany wyłącznie na literackie poczynania Moliera, z czasem ukierunkowany był coraz silniej na życie osobiste twórcy. Metody, jakie stosowali przeciwnicy komediopisarza, uświadomiły twórcy ogrom zakłamania i nienawiści ludzi, a także „otworzyły oczy” na szerzącą się obłudę, której pożywką była znacząca pozycja religii w ówczesnej Francji. Doświadczając zła od osób szczycących się swoją pobożnością, zrozumiał, jak wielkim zagrożeniem jest nadużywanie moralnych wartości w celu osiągnięcia prywatnych, świeckich korzyści. Owocem tych gorzkich przemyśleń był Świętoszek.

 

Sztuka została przedstawiona po raz pierwszy 22 maja 1664 roku podczas uroczystości w Wersalu. Początkowo obejmowała jedynie trzy akty. Niestety nie wiemy, jaka była pierwotna postać komedii i w jakim stopniu różniła się od wersji znanej nam dziś. Z całą pewnością jednak możemy stwierdzić, że dzieło wzbudziło niezadowolenie i sprzeciw dostojników kościelnych, którzy wymusili na Ludwiku XIV zakaz grania sztuki publicznie. Pomimo że monarcha przyjął utwór z zadowoleniem (ze względów osobistych nie darzył sympatią cenzorów moralności), nie mógł zignorować stanowczego sprzeciwu duchownych. Warto pamiętać, że w XVII wiecznej Francji znaczenie religii było ogromne, a jej reprezentanci ingerowali we wszystkie sfery życia.

 

Molier, zgodnie z decyzją króla, ograniczył rozpowszechnianie swojego dzieła do czytania tekstu Świętoszka na salonach oraz odgrywania sztuki prywatnie. Dyrektor teatru podjął jednak działania mające na celu zniesienie zakazu. Wprowadził zmiany w tekście. Sztukę zatytułował Szalbierz, a główny bohater – Panulf był światowym kawalerem. Tak przekształcone dzieło zostało przedstawione 5 sierpnia 1667 roku (trzy lata po premierze!). Jednakże i ta wersja nie została zaaprobowana przez arcybiskupa paryskiego.

 

Dopiero w 1669, w wyniku pomyślnego splotu okoliczności, Molier uzyskał pozwolenie na wystawianie Świętoszka w teatrze. Od 5 lutego 1669 roku sztuka, wówczas już pięcioaktowa, była grana przez czterdzieści cztery wieczory przy aplauzie widzów, co niewątpliwie było uwieńczeniem, trwającej pięć lat, batalii o Świętoszka.