Motyw Żyda - Motyw Żyda w muzyce

Modest Musorgski Samuel Goldenberg i Szmul z cyklu Obrazki z Wystawy na fortepian

Cykl dziesięciu miniatur, który powstał z inspiracji pośmiertną wystawą akwarel i rysunków zaprzyjaźnionego z kompozytorem architekta – Wiktora Hartmanna. Część Samuel Goldenberg i Szmul zbudowana jest na zasadzie kontrastu. Portretowi bogatego Żyda Goldenberga, ukazanego za pomocą pełnego powagi i dostojeństwa recytatywu prowadzonego w oktawach, przeciwstawiony jest biedny Żyd Szmul, odmalowany przez opadającą tercjami melodię na tle szybko powtarzanych dźwięków w wysokim rejestrze. Przeciwstawne motywy odzwierciedlają rozmowę bogatego z biednym, który natrętnie prosi o jałmużnę. Miniatura ujawnia kunszt kompozytora, który w utworze czysto instrumentalnym oddał intonację ludzkiej mowy.

Jacek Kaczmarski Ballada o spalonej synagodze płyta 1998

Pieśń opowiada historię dramatu społeczności żydowskiej, który rozpoczął się o świcie pożarem synagogi. Śpiących mieszkańców wyrywa ze snu strwożony okrzyk: „Żydzi, Żydzi wstawajcie płonie synagoga!” Rozgrzane powietrze i ogień zajmujący suche belki zagrażają świętym księgom wiary. Wokół zbierają się wyznawcy, na ich pejsy i brody sypią się iskry. Eskalację napięcia powoduje okrzyk: „Tam, w środku Żyd został!” Pytają Jehowę, o sens tego nieszczęścia. Pod zachmurzonym niebem nocy dopalają się zgliszcza. Nad ranem, z karczmy dobiega śpiew pijanego włóczęgi: „Jeden Żyd się spalił!”

Inne przykłady muzyczne:

• Georg Friedrich Händel, libretto Charles Jennens Mesjasz (życie Jezusa)
• Georg Friedrich Händel, libretto Thomas Morell, Juda Machabeusz (legenda bohatera żydowskiego)
• Jacques Fromental Élie Halévy, libretto Eugène Scribes Żydówka (śmierć w obronie wiary)
• Jules Massenet Herodiada (historia matki Salome)
• Richard Strauss Salome (śmierć św. Jana Chrzciciela)
• Arthur Honegger Judyta (śmierć Holofernesa)
• Krzysztof Penderecki Psalmy Dawida (modlitwy króla Dawida)
• Szymon Laks Elegia żydowskich miasteczek (wspomnienie przeszłości)
• Wojciech Kilar Exodus (wyjście z Egiptu)
• Jerry Bock, libretto Joseph Stein, Sheldon Harnick Skrzypek na dachu (tradycje żydowskie)