Motyw katastrofizmu - Motyw katastrofizmu w literaturze

Apokalipsa św. Jana

Katastrofizm ujęty jako koniec świata, poprzedzony zwycięską bitwą dobra ze złem. Obraz Sądu Ostatecznego i niejasna symbolika zagęszczają atmosferę niepewności, zagrożenia i strachu. Liczne przedstawienia dokonującej się zagłady (np. wszechobecny motyw języków ognia oraz szalejących dzikich bestii). Katastrofa totalna, po której świat w swojej dotychczasowej postaci przestanie istnieć.

Jan Kasprowicz Hymny

Polski modernizm przynosi interesujące, prekursorskie obrazowanie katastroficzne. Najlepszą jego realizacją są Hymny Kasprowicza. Czasy Młodej Polski przedstawiane są tutaj jako wiek upadku. Katastrofizm służy dokonaniu krytyki cywilizacyjnej i społecznej owych czasów. Liczne obrazy triumfującego zła, przeciwstawiane milczącemu Bogu. Katastrofie świata ludzi towarzyszy zagłada przyrody – opisy płonących lasów, a nawet jezior czy rzek oraz zapadających się gór.

Witkacy Szewcy

Katastrofa czy zagłada nie jest tu prognozowana czy mająca nastąpić, ale dokonuje się faktycznie i nieodwołalnie. Służy temu skonstruowany w dramacie obraz rewolucji. Zryw ludu prowadzi do przelewu krwi i przyszłej dyktatury. Postać Hiper-Robociarza dowodzi, że rewolucja może przynieść również dehumanizację człowieka i zniszczyć świat uczuć. Ta wymowna wizja oznacza w istocie koniec cywilizacji, a więc katastrofę, zagładę świata.

Władysław Broniewski Krzyk ostateczny

W tym wierszu Broniewskiego nadciągająca katastrofa przyniesie ze sobą nieodwracalne konsekwencje, jednak nie tylko negatywne. Owszem zmiecie ona dotychczasowy porządek świata, ale w jego miejsce wprowadzi nowy, oparty na sprawiedliwości i szczęściu. Utwór utrzymany jest w mrocznej, pełnej grozy apokaliptycznej oprawie, w gruncie rzeczy jest jednak drogą do szczęśliwości. Katastrofizm u Broniewskiego to także naiwna parabola, ukazująca komunizm jako źródło szczęścia w przyszłości.

Tadeusz Konwicki Mała apokalipsa

Interesująca realizacja motywów katastroficznych w powiązaniu z aktualną autorowi sytuacją polityczną i społeczną Polski. Spodziewana zagłada kraju i jego społeczeństwa oraz poczucie lęku stale towarzyszą głównemu bohaterowi powieści w jego przemyśleniach i sądach, a znajdują ujście w absurdalnym akcie samospalenia. Narrator często spogląda na świat z niejako kosmicznej perspektywy – jego obserwacje są wówczas pełen pesymizmu i przekonania o rychłej zatracie świata. Katastrofizmowi towarzyszy tu również obraz państwa totalitarnego, w którym nie ma miejsca na dobro, miłość, prawdę.

Inne przykłady literackie:

• Z. Krasiński, Nie-Boska komedia; Irydion (rewolucja przynosząca śmierć i zniszczenie)
• J. Tuwim, Bal w operze (katastrofa osadzona w rzeczywistości sanacyjnej Polski)
• B. Jasieński, Palę Paryż (apokaliptyczne obrazy jako element groteskowy)
• K.I. Gałczyński, Koniec świata – wizje św. Ildefonsa, czyli satyra na wszechświat (apokalipsa w ujęciu żartobliwym)
• J. Czechowicz, Nuta człowiecza (nadchodząca zagłada sygnalizowana przez atmosferę niepokoju, obecność zwiastunów śmierci)
• W. Sebyła, Młyny (wizja zagłady, obrazowanie pełne śmierci, rozkładu ciała i pesymizmu)
• Cz. Miłosz, Trzy zimy; Kołysanka; Roki (katastrofa jako cykliczny element historii)
• T. Gajcy, Z dna; Widma; Wczorajszemu (apokaliptyczna wizja rzeczywistości)
• K.K. Baczyński, Pokolenie (tragiczny los generacji dojrzewającej w czasie wojny)
• T. Różewicz Niepokój; Czerwona rękawiczka (katastrofizm czasów hitlerowskich)
• Cz. Miłosz, Ziemia Ulro (przekonanie o upadku wartości kultury Zachodu)