Poezja Przerwy-Tetmajera - Melodia mgieł nocnych

Typ liryki

Pochodzący z cyklu Z Tatr wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) utrzymany jest w konwencji poetyki impresjonistycznej. Utwór stanowi przykład liryki bezpośredniej.

Podmiot liryczny i jego kreacja

W utworze występuje podmiot pierwszoosobowy, w liczbie mnogiej. Świadczą o tym liczne sformułowania: „[my] nie budźmy”, „[my] pląsajmy”, „[my] okręcajmy się”, „nam”, „[my] wchłaniajmy”, „[my] pijmy”, „[my] nie budźmy”, „[my] lećmy”, „[my] ścigajmy”, „[my] oplatajmy”, „[my] przerzućmy”, „my same”, „[my] przerzućmy się”, „nas”.

Znajduje się on nad Stawem Gąsienicowym i należy go utożsamić z tańczącymi nad stawem mgłami. Upersonifikowane mgły podejmują niejako zabawę z wiatrem, z którym następnie owijają się dookoła księżyca, limb, kwiatów czy puchu mlecza.

Sensy utworu

Melodia mgieł nocnych jest impresjonistycznym obrazem, przedstawiającym krajobraz Tatr. Tonacja uczuciowa podmiotu jest jednolita w całym wierszu. Poetycki obraz powstaje (podobnie jak w malarstwie impresjonistycznym) dzięki grze barwy i światła księżycowego. Wykorzystana została technika nakładania się na siebie plam kolorystycznych. Na przykład na obraz spokojnej, ciemnej wody nakłada się „tęczą blasków” obraz księżyca. Kontury obrazów poetyckich są rozmyte i nie one same są najważniejsze, a uchwycenie ulotnych niepowtarzalnych chwil, co umożliwia właśnie gra światła i barw.

Budowa i język utworu

Wiersz zbudowany został z dwudziestu wersów, każdy z nich napisany jest regularnym czternastozgłoskowcem. Ich zakończenia zamykają rymy parzyste (AABB…), żeńskie, dokładne (na przykład: „kotlinie” – „głębinie”, „księżyca” – „nasyca”, „odpocznie” – „skocznie”).

Środki artystyczne:

• wyszukane epitety:
  • „szumy powiewne”, „pierzem puszystym”, „mosty wiszące”;
• porównania:
  • „nietoperza ścigajmy, co po cichu tak leci, / jak my same”, „z szczytu na szczyt przerzućmy się jak mosty wiszące”;
• paralelizm składniowy:
  • „Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie”;
• powtórzenia:
  • „Cicho, cicho”, „lećmy, lećmy”;
• personifikacje:
  • „potoków, co toną”, „śpiąca woda”, „wiatr odpocznie”;
• aliteracje:
  • „pierzem puszystym, co w powietrzu”, „pląsajmy po przestworów”;
• synestezja
  • „wchłaniajmy szmer”, „pijmy woń”.

Ponadto w Melodii mgieł nocnych występuje nastrojowa gra dźwiękiem (tytułowa „melodia”, „cicho”, „szmer”, „dźwięczne”, „uciszony”), ruchem („okręcajmy się”, „pląsajmy”, „lećmy”, „krąg toczą”, „przerzućmy”, „skocznie”) i zapachem („wchłaniajmy”, „woń”, „wonne”). Nocne mgły są lekkie i zwiewne.

Kontynuacje i nawiązania

Tatry stanowiły popularny temat twórczości artystów od epoki romantyzmu począwszy. Dla młodopolan były miejscem szczególnym. Utwory, które się do niego odnoszą, to na przykład:

• Seweryn Goszczyński, Dziennik podróży do Tatrów;
• Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach;
• Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Na skalnym Podhalu;
• Stanisław Witkiewicz, Pisma tatrzańskie;
• Jalu Kurek, Księga Tatr;
• Jarosław Iwaszkiewicz, Album tatrzańskie.

Bibliografia przedmiotowa

• J. Jakubczyk, Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Zbliżenia, Katowice 2001.
• Poezja Kazimierza Tetmajera. Interpretacje, red. A. Czabanowska-Wróbel, P. Próchniak, Kraków 2003.