Typ liryki
Wiersz należy do liryki narracyjnej, pośredniej, którą cechuje to, że nie dostrzegamy tu obecności podmiotu lirycznego. Istnieje tylko świat przedstawiony i ktoś nieznany, kto pozornie nie wypowiada się. Jednak opisywane fakty są dowodem na istnienie kogoś, kto patrzy i opisuje to, co widzi. Pośredniość liryczna polega na tym, że przekaz posiada formę bezosobową.
Sytuacja liryczna w wierszu
Autor opisu bez angażowania się emocjonalnego opisuje wygląd wnętrza ubogiej chałupy i jej mieszkanek. Opis szokuje brzydotą, bo oto widzimy okno bez szyb, zapchane jedynie starymi szmatami, powyszczerbiane doniczki stojące na „zgniłej poręczy”, ławę, na której leżą resztki nędznego pożywienia:
kartofel łokciem zgnieciony, szare łupiny […] resztki zgęstniałej polewki.
Dostrzegamy w izbie
łyżnik o barwie brunatnej […] Na nim talerze gliniane, / dzbanek i garnki z żelaza, / W połowie sadzą pokryte.
Na ziemi stoi zardzewiałe wiadro, w którym znajduje się woda, poza tym, tuż obok, leżą drwa „rąbane na jutro”. Ponadto wyposażenie chałupy stanowi „zaschły żurownik”, na którego brzegu suszą się „zmoczone pończochy”. Wszystkie te rzeczy znajdujące się w chałupie tworzą „dysonans nędzy” (dysonans – zakłócenie, rozdźwięk, brak harmonii). W chałupie znajdują się też dwie kobiety. Starsza siedzi przy piecu i drzemie, budzi się tylko na chwilę
gdy wicher / Głośniej zadzwoni o szyby.
Jej oczy, płonące jeszcze „ostatnią pięknością”, i pomarszczona twarz tworzą „dysonans nędzy”. Na słomie „zasłanej zgrzebnym płachciskiem”, pod „strzępem kołdry” śpi młoda dziewczyna, a spod rozpiętej koszuli widać jej piękne, zdrowe ciało. Opisujący wie, że dziewczyna ma szesnaście lat, a nawet wie to, że ona „śni o paniczu z fabryki”. Jej młodość, senne marzenia zestawione z warunkami, w których mieszka „łączą się w smutny dysonans nędzy”.
Sensy utworu
Wiersz jest bardzo realistycznym rejestrem nędzy wsi i jej mieszkańców. Autor, opisując tak dokładnie wnętrze chaty chłopskiej, daje dowód swej wiedzy o życiu wsi i jej mieszkańców, upomina się tym samym o konieczność zmian na wsi, o polepszenie bytu chłopów. Opis ich marnej egzystencji, czego przykładem jest życie mieszkanek opisywanej chałupy, miał wzbudzić nie tylko współczucie, ale był krzykiem o konieczność zainteresowania się losem najbiedniejszych.
Budowa i język utworu
Wiersz jest bezrymowy i posiada budowę stychiczną (ciągłą). Język utworu dostosowany jest do opisywanej sytuacji, dlatego znajdujemy w treści wiele wyrazów z języka potocznego, np. „chałupa”, „zapchano”, „snadź” (widać, można dostrzec, że…).
Środki artystyczne:
- przenośnie, np.:
I z kroplą deszczu, sączącą zlewa swe dreszcze w dysonans nędzy”; „Zabłysną czasem promykiem i żółte światło poleją na mąkę.
- epitety, np.: „chmurnej stronie”, „szybą stłuczoną”;
- oksymoron: „dysonans nędzy”;
- obrazowanie techniką „kamery filmowej”;
- onomatopeje, np.: „zaskrzypi”, „gwiżdżąc”, „zachrzęści”.
Kontynuacje i nawiązania
Obrazy nędzy chłopskiej w literaturze i malarstwie:
Literatura
- Jan Kasprowicz, Z chałupy; Szły zbierać kłosy;
- Stefan Żeromski, Zmierzch; Zapomnienie; Ludzie bezdomni; Przedwiośnie;
- Władysław Stanisław Reymont, Chłopi;
- Maria Dąbrowska, Noce i dnie; Najdalsza droga;
- Leon Kruczkowski, Kordian i cham.
Malarstwo
- Ferdinand Hodler, Drwal;
- Leon Wyczółkowski, Siewca; Kopanie buraków;
- Jean Millet, Kobiety zbierające kłosy.
Bibliografia przedmiotowa
- J. J. Lipski, Twórczość Jana Kasprowicza w latach 1891-1906, Warszawa 1975.
- M. Podraza-Kwiatkowska, Młodopolskie harmonie i dysonanse, Warszawa 1969.
- K. Wyka, Modernizm polski, Kraków 1987.
Odwołując się do wybranych utworów L. Staffa, K. P. Tetmajera i J. Kasprowicza, przedstaw nastroje wpisane w młodopolską poezję.(matura ustna)
Ewolucja postawy w poezji Kasprowicza
Życie i twórczość Jana Kasprowicza.
"Kochałem najlichsze źdźbło trawy i człeka co z losem się zmaga" - czy ten cytat można uznać za motto twórczości Jana Kasprowicza?
W chałupie
Antygona
Apokalipsa
Bajki Krasickiego
Ballady Mickiewicza
Balon
Będziecie moimi świadkami
Biblia
Bibliografia barok
Bibliografia oświecenie
Bibliografia renesans
Bibliografia romantyzm
Bibliografia starożytność
Bibliografia średniowiecze
Bogurodzica
Boska komedia
Cesarz
Chłopi
Cierpienia młodego Wertera
Cudzoziemka
Dziady II
Dziady III
Dziady IV
Dzieje Tristana i Izoldy
Dżuma
Ferdydurke
Folwark zwierzęcy
Fraszki Kochanowskiego
Gloria victis
Granica
Hamlet
Iliada
Inny świat
Jądro ciemności
Kamień na kamieniu
Kamizelka
Kartoteka
Kazania sejmowe
Konrad Wallenrod
Kordian
Kronika polska Galla Anonima
Kronika polska Wincentego Kadłubka
Król Edyp
Księga Hioba
Księga Rodzaju
Kwiatki św. Franciszka
Lalka
Lament świętokrzyski
Latarnik
Legenda o św. Aleksym
Listy Krasińskiego
Listy starego diabła do młodego
Lord Jim
Ludzie bezdomni
Madame
Makbet
Mała apokalipsa
Medaliony
Mendel Gdański
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
Miłosierdzie gminy
Miłość w Biblii
Mistrz i Małgorzata
Mitologia
Nad Niemnem
Następny do raju
Nie-Boska komedia
Obrona Sokratesa
Oda do młodości
Odprawa posłów greckich
Odyseja
Opowiadania Borowskiego
Pamiątki Soplicy
Pamięć i tożsamość
Pamiętnik z powstania warszawskiego
Pamiętniki
Pan Tadeusz
Pierwszy krok w chmurach
Pieśni Kochanowskiego
Pieśń o Rolandzie
Początek
Poezja Staffa
Poezja Asnyka
Poezja Baczyńskiego
Poezja Barańczaka
Poezja Białoszewskiego
Poezja Bursy
Poezja Gałczyńskiego
Poezja Grochowiaka
Poezja Herberta
Poezja Horacego
Poezja Iwaszkiewicza
Poezja Karpińskiego
Poezja Kasprowicza
Poezja Konopnickiej
Poezja Leśmiana
Poezja Miłosza
Poezja Morsztyna
Poezja Naborowskiego
Poezja Norwida
Poezja Potockiego
Poezja Przerwy-Tetmajera
Poezja Przybosia
Poezja Różewicza
Poezja Sępa-Szarzyńskiego
Poezja Słowackiego
Poezja Staffa
Poezja Szymborskiej
Poezja Tuwima
Poezja Twardowskiego
Popiół i diament
Potop
Powracająca fala
Powrót posła
Pożoga
Proces
Przedwiośnie
Przypowieści
Psalmy
Rok 1984
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Rozmowy z katem
Satyry Krasickiego
Sir Tomasz More odmawia
Skąpiec
Sklepy cynamonowe
Sonety krymskie
Szewcy
Szkice węglem
Śluby panieńskie
Świętoszek
Tango
Teatr i dramat antyczny
Trans-Atlantyk
Transakcja wojny chocimskiej
Treny Kochanowskiego
Wesele
Wieża
Wyznania
Z legend dawnego Egiptu
Zabytki języka polskiego
Zapiski więzienne
Zbrodnia i kara
Zdążyć przed Panem Bogiem
Zemsta
Żywot człowieka poczciwego