Geneza utworu

Społeczeństwo w polskim państwie socjalistycznym

W latach pięćdziesiątych XX wieku sytuacja społeczno-polityczna sprawiła, że niepopierająca władzy socjalistycznej inteligencja była piętnowana, a robotnicy żyli dostatnio i cieszyli się dużą swobodą. Byli najbardziej uprzywilejowaną warstwą społeczną (nie licząc oczywiście licznych – wyższego czy niższego szczebla – przedstawicieli władzy i aparatów władzy). Dobrze ich opłacano i zapewniano przyzwoite warunki życiowe (przynajmniej teoretycznie). Co jednak za tym szło, uzyskali oni aż nadmiar swobody i nie wiedzieli, co z nią zrobić, a to często prowadziło do sytuacji patologicznych. Sytuacja taka wynikała z charakterystycznej dla realnie zaistniałego ustroju komunistycznego polityki władz, które zakładały, że im bardziej naród jest prymitywny, tym łatwiej jest nim kierować.

Czas i miejsce powstania utworu

Pierwszy krok w chmurach Marek Hłasko napisał w latach pięćdziesiątych. Opowiadanie zostało wydane w debiutanckim zbiorze o tytule Pierwszy krok w chmurach i inne opowiadania w 1956 roku. Należy zwrócić uwagę, że był to ten sam rok, w którym socrealizm dopiero co przestał być oficjalną poetyką w literaturze polskiej.

Znaczenie tytułu

Pierwszy kok w chmurach jako tytuł ma dwojakie znaczenie – pozytywne i, przytłumiające je, negatywne. Ów krok stawia para przepełnionych miłością do siebie młodych ludzi, którzy kochają się ze sobą po raz pierwszy (o czym dowiadujemy się ze słów Maliszewskiego, kiedy robotnicy wracają już z ogródków działkowych). W sensie negatywnym, pierwszym krokiem w chmurach jest dla robotników chwilowe oderwanie się od monotonii otaczającej ich rzeczywistości. Robią to kosztem innych. W wyniku tego prawdopodobnie młodzi, jak mówi pan Gienek:

Już teraz nie będą się kochać […] Będą siebie mieli dosyć na zawsze. Po takim czymś nie będą mogli patrzeć na siebie.

Ponadto w tekście znajdujemy bezpośrednie nawiązanie do tytułu. Maliszewski relacjonuje kolegom, że słyszał wcześniej jak chłopak recytował dziewczynie wiersz zawierający sformułowanie, będące tytułem utworu.