Motyw utopii - Motyw utopii w literaturze

Platon Timaios oraz Kritias

Platon w swoich dialogach opisuje utopijne państwo położone na wyspie, Atlantydę. Miała ona być położona za Słupami Heraklesa i być ogromnej wielkości. Władzę w niej sprawować mieli potomkowie boga mórz, Posejdona. Samo zaś państwo miało być rządzone w sposób mądry oraz sprawiedliwy, ociekać wszelkimi dobrami i bogactwami. Żyjący w nim ludzie mieli być szczęśliwi. Jednak w wyniku trzęsień ziemi i potopów wyspa pogrążyła się w bezkresnych otchłaniach morskich, a po nim pozostała jedynie nazwa oceanu. Do opisanej przez Platona utopijnej Atlantydy znaleźć można wiele nawiązań w wytworach sztuki, w tym literatury.

 

Tomasso Campanella Państwo słońca

Renesansowy pisarz opisał państwo, w który z założenia panuje wszelki dobrobyt. Jest to kraj o dokładnie zaplanowanej strukturze, wszelkie przejawy życia społecznego są w nim odgórnie regulowane. Władzę sprawuje specjalna kasta kapłanów. Mimo że w dzisiejszych czasach opis ten przypomina bardziej państwo totalitarne, w czasach jego powstania jawił się jako opis utopijnego państwa, w którym wszyscy jego obywatele są wobec siebie równi i wiodą szczęśliwe życie.

 

Ignacy Krasicki Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki

W księdze drugiej powieści opisana została podróż Mikołaja Doświadczyńskiego, podczas której, w wyniku rozbicia się statku, trafił on na wyspę Nipu. Żyje na niej szczęśliwy naród Nipuanów. Doświadczyński przebywa z nimi, pracując na roli i zostając uczniem mędrca Xaoo. Ten przedstawia młodemu szlachcicowi sposób funkcjonowania społeczeństwa Nipuanów. Ważna jest w nim równość obywateli i poszanowanie dla pracy czy rodziców. Po powrocie do Rzeczpospolitej Doświadczyński w swoim gospodarstwie wprowadza rozwiązania, które widział podczas swojej podróży. Krasicki przedstawił idealne państwo i próbę przeniesienia podpatrzonych w nim możliwości reform w rzeczywistości.

 

Stefan Żeromski Przedwiośnie

W powieści przedstawione zostały dwie utopie. Po pierwsze znamiona utopii nosi Nawłoć, do której główny bohater powieści, Cezary Baryka, przybywa na zaproszenie swojego przyjaciela, Hipolita Wielosławskiego. W Nawłoci polskie ziemiaństwo wiedzie beztroskie, wypełnione zbytkiem i zabawą życie. Ich główne problemy stanowią lokalne miłostki czy dobór kreacji na przyjęcia. Drugą utopię przedstawia Cezaremu jego ojciec, Seweryn. Opowiada mu on o Polsce jako nowoczesnym państwie o idealnych stosunkach polityczno-społecznych, przywołując mit szklanych domów. Po przyjeździe Cezarego do Polski okazuje się, że nic takiego nie ma miejsca. Pierwsza z przedstawionych utopii jest pozorna i sztuczna, wyrosła na krzywdzie chłopów. Druga okazuje się być tylko fantazją.

 

John R.R. Tolkien Władca pierścieni

Hobbici żyją w żyznej, otoczonej lasami krainie – Shire. Ich życie reguluje porządek natury, większość z nich uprawia ziemię. Wolny czas mali mieszkańcy Shire spędzają na hucznych zabawach. Lubią niezgorsze napitki, a nade wszystko dobre jedzenie. Ich życie przepełnione jest beztroską codzienną radością, są szczęśliwi. Kraina zamieszkana przez hobbitów jest krainą utopijną.

 

Inne przykłady literackie:

  • Biblia – ogród Eden (biblijny raj jest dla człowieka miejscem wszelkiej szczęśliwości)
  • Thomas More Utopia (na wyspie Utopii panuje idealny porządek społeczny)
  • Niccolo Machiavelli Książę (opisane zostało księstwo o idealnym ustroju politycznym)
  • Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (znamiona utopii nosi dobrze prowadzone przez człowieka poczciwego gospodarstwo)
  • Francis Bacon Nowa Atlantyda (przedstawiona została utopijna kraina Bensal)
  • Jonathan Swift Podróże Guliwera (podczas swoich podróży Guliwer odwiedza cztery różne krainy, każda z nich po części ma cechy utopii)
  • Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (utopijny jest obraz dworku w Soplicowie)
  • Joseph Conrad Lord Jim (miejscem o cechach utopii ma być dla Lorda Jima Patusan)
  • Bolesław Leśmian Pan Błaszczyński (utopią jest ogród stworzony przez Pana Błyszczyńskiego)
  • George Herbert Wells Ludzie jak bogowie (główny bohater, pan Barnstaple trafia do państwa Utopia)