Motyw ucznia
Biblia – Chrystus i 12 apostołów
Dwunastu apostołów jest uczniami Jezusa Chrystusa. Uczą się oni od niego wiary w Boga i wartości z Nim związanych, aby następnie sami mogli nauczać innych. W Piśmie Świętym przedstawione zostało najbardziej podstawowe znaczeni ucznia. Jest to ktoś, kto znajduje sobie nauczyciela, który jest dla niego przewodnikiem moralnym i duchowym i czerpie od niego wiedzę poprzez wspólne z nim obcowanie i słuchanie jego nauk.
Henryk Sienkiewicz Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
W noweli Sienkiewicza główny bohater to młody Michaś. Jest on uczniem w pruskiej szkole. Stara się być pilnym uczniem i skrupulatnie odrabiać wszystkie zadane mu lekcje. Okazuje się to jednak być ponad jego siły, ponieważ nienajlepiej posługuje się językiem niemieckim. W szkole nauczyciele szykanują go i piętnują mówienie przez niego po polsku. W utworze pokazana została niesprzyjająca dla ucznia sytuacja poddawania go germanizacji (w rzeczywistości Sienkiewicz pokazał proces rusyfikacji, nie germanizacji, na co wskazują ukazane w utworze metody stosowane przez nauczycieli, nie mógł jednak napisać bezpośrednio o niej ze względów politycznych).
Stefan Żeromski Syzyfowe prace
W powieści przedstawione zostały młodzieńcze lata głównego bohatera, Marcina Borowicza. Na kolejnych etapach swojej edukacji jest on poddawany procesowi rusyfikacji. W końcu trafia do gimnazjum w Klerykowie, gdzie przeżywa różne szkolne przygody (na przykład strzelanie razem z innymi uczniami w parku z pistoletu). W związku z poznaniem innego ucznia, Bernarda Zygiera (przeniesionego do Klerykowa z Warszawy, ze względu na jego działalność patriotyczną tamże), w bohaterze ożywają uczucia patriotyczne. Powieść ukazuje sytuację uczniów poddawanych w szkole rusyfikacji.
Witold Gombrowicz Ferdydurke
Przedstawiona została szkoła w sposób demaskujący jej śmieszności i niespełnienie zadań edukacyjnych. Głównego bohatera powieści, trzydziestoletniego Józia, odwiedza w jego mieszkaniu profesor gimnazjum Pimko. Każe on Józiowi wrócić do szkoły i ponownie stać się uczniem. Bohater zostaje „upupiony” i posłusznie wykonuje polecenie. W gimnazjum jest świadkiem lekcji języka polskiego, podczas której uczniowie zmuszani są przez nauczyciela Bladaczkę do twierdzenia, że należy kochać i szanować Słowackiego, ponieważ Słowacki […] wielkim poetą był! Pomiędzy samymi uczniami widoczny jest podział na tych, którzy są grzeczni i tych, którzy rozrabiają. Między ich przedstawicielami, Miętusem i Syfonem, dochodzi nawet do pojedynku na miny. W utworze ukazani zostali uczniowie zniewoleni przez bezsensowny, zaśniedziały i odtwórczy system edukacji.
Antoni Libera Madame
W powieści ukazane są czasy szkolnej młodości głównego bohatera-narratora. Zmaga on się z rzeczywistością szkoły Polski Ludowej końca lat sześćdziesiątych, dążąc do dostania się na wymarzone studia (filologia romańska). Usiłuje myśleć samodzielnie i działać w sposób twórczy, co spotyka się z oporem ze strony jego nauczycieli. Poza tym młody bohater przeżywa młodzieńcze fascynacje (na przykład jazzem czy teatrem) oraz pierwszą, mimo że platoniczną, wielką miłość (do trzydziestokilkuletniej nauczycielki francuskiego, dyrektorki szkoły, do której chodzi). Ponadto jest on przykładem ucznia ponadprzeciętnego, elokwentnego i oczytanego. Utwór ukazuje sytuację ucznia, który musi uczęszczać do nieprzyjaznej dla niego szkoły.
Inne przykłady literackie:
- Platon Dialogi (Platon jest uczniem Sokratesa)
- Adam Mickiewicz Dziady, cz. IV (Gustaw był kiedyś uczniem Księdza)
- Henryk Sienkiewicz Quo vadis (Marek Winicjusz w wyniku miłości do Ligii staje się uczniem Chrystusowym)
- Juliusz Wiktor Gomulicki Wspomnienia niebieskiego mundurka (ojciec opowiada małoletnim synom o czasach, kiedy był uczniem)
- Patrick Süskind Pachnidło (Grenouille zostaje uczniem mistrza perfumiarskiego, Giuseppe Baldiniego, znacznie go jednak przerasta w sztuce wytwarzania pachnideł)
- Stefan Żeromski Przedwiośnie (Cezary Baryka jest niepokornym uczniem w czasie nauki w szkole w Baku)
- Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem (Marek Edelman jako rozpoczynający karierę chirurg jest ambitnym i pojętnym uczniem Profesora)
- Tadeusz Różewicz Ocalony (podmiot liryczny wiersza, utraciwszy wskutek przeżyć wojennych wiarę w wartości moralne, poszukuje nauczyciela, który będzie w stanie nauczyć go ich od nowa)
- Clive Staples Lewis Listy starego diabła do młodego (młody diabeł, Piołun uczy się sztuki kuszenia ludzkiej duszy od swojego stryja, Krętacza)
- ks. Jan Twardowski Do moich uczniów (podmiot liryczny wspomina swoich niedorozwiniętych uczniów, brakuje mu ich)
- Joanne K. Rowling Harry Potter (Harry Potter i jego przyjaciele są pilnymi uczniami w Szkole Magii i Czarodziejstwa Hogwart, gdzie przeżywają liczne, fantastyczne przygody)
Motyw ucznia w literaturze
Nawiązania do utworówMotyw agresji
Motyw akwatyczny
Motyw anioła
Motyw antyutopii
Motyw apokalipsy
Motyw arkadii
Motyw artysty
Motyw balu
Motyw bezdomności
Motyw biedy
Motyw bitwy
Motyw Boga
Motyw bogactwa
Motyw bólu po stracie
Motyw buntu
Motyw choroby
Motyw cierpienia
Motyw cudu
Motyw czarów
Motyw daru
Motyw dekalogu
Motyw diabła
Motyw dojrzewania
Motyw domu
Motyw donosicielstwa
Motyw duchów
Motyw dumy
Motyw dworku
Motyw dziecka
Motyw edenu/raju
Motyw elity/inteligencji
Motyw emancypacji/feminizmu
Motyw emigracji
Motyw grobu
Motyw heroizmu
Motyw Holokaustu
Motyw Ikara
Motyw inności
Motyw Jezusa
Motyw kary
Motyw katastrofizmu
Motyw kobiety
Motyw kochanków
Motyw konfliktu pokoleń
Motyw króla
Motyw krzywdy
Motyw kuszenia
Motyw kwiatu
Motyw listu/epistolografii
Motyw łagrów
Motyw małej ojczyzny
Motyw Maryi
Motyw maski
Motyw matki
Motyw mądrości
Motyw męża
Motyw miasta
Motyw miłości nieszczęśliwej
Motyw miłości romantycznej
Motyw miłości sentymentalnej
Motyw miłości szczęśliwej
Motyw młodości
Motyw muzyki
Motyw narodu
Motyw nauczyciela/mistrza
Motyw nienawiści
Motyw nieśmiertelności
Motyw nocy
Motyw Noego, arki, potopu
Motyw obozu koncentracyjnego
Motyw ogrodu
Motyw ojca
Motyw ojczyzny
Motyw pamięci
Motyw piekła
Motyw podróży
Motyw poety/poezji
Motyw przemijania
Motyw przyjaźni
Motyw przyrody
Motyw radości
Motyw rewolucji
Motyw rodziny
Motyw rycerza
Motyw rzeczy
Motyw samotności
Motyw snu
Motyw starości
Motyw szkoły
Motyw śmierci
Motyw tańca
Motyw teatru
Motyw tęsknoty
Motyw ucznia
Motyw upadku moralnego
Motyw utopii
Motyw władzy
Motyw wojny
Motyw wolności
Motyw wsi
Motyw wyzysku
Motyw zabójstwa
Motyw zapomnienia
Motyw zazdrości
Motyw zgody
Motyw zguby
Motyw zła
Motyw zwierząt
Motyw żołnierza
Motyw żony
Motyw Żyda