Biblia – Chrystus i 12 apostołów

Dwunastu apostołów jest uczniami Jezusa Chrystusa. Uczą się oni od niego wiary w Boga i wartości z Nim związanych, aby następnie sami mogli nauczać innych. W Piśmie Świętym przedstawione zostało najbardziej podstawowe znaczeni ucznia. Jest to ktoś, kto znajduje sobie nauczyciela, który jest dla niego przewodnikiem moralnym i duchowym i czerpie od niego wiedzę poprzez wspólne z nim obcowanie i słuchanie jego nauk.

Henryk Sienkiewicz Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela

W noweli Sienkiewicza główny bohater to młody Michaś. Jest on uczniem w pruskiej szkole. Stara się być pilnym uczniem i skrupulatnie odrabiać wszystkie zadane mu lekcje. Okazuje się to jednak być ponad jego siły, ponieważ nienajlepiej posługuje się językiem niemieckim. W szkole nauczyciele szykanują go i piętnują mówienie przez niego po polsku. W utworze pokazana została niesprzyjająca dla ucznia sytuacja poddawania go germanizacji (w rzeczywistości Sienkiewicz pokazał proces rusyfikacji, nie germanizacji, na co wskazują ukazane w utworze metody stosowane przez nauczycieli, nie mógł jednak napisać bezpośrednio o niej ze względów politycznych).

Stefan Żeromski Syzyfowe prace

W powieści przedstawione zostały młodzieńcze lata głównego bohatera, Marcina Borowicza. Na kolejnych etapach swojej edukacji jest on poddawany procesowi rusyfikacji. W końcu trafia do gimnazjum w Klerykowie, gdzie przeżywa różne szkolne przygody (na przykład strzelanie razem z innymi uczniami w parku z pistoletu). W związku z poznaniem innego ucznia, Bernarda Zygiera (przeniesionego do Klerykowa z Warszawy, ze względu na jego działalność patriotyczną tamże), w bohaterze ożywają uczucia patriotyczne. Powieść ukazuje sytuację uczniów poddawanych w szkole rusyfikacji.

Witold Gombrowicz Ferdydurke

Przedstawiona została szkoła w sposób demaskujący jej śmieszności i niespełnienie zadań edukacyjnych. Głównego bohatera powieści, trzydziestoletniego Józia, odwiedza w jego mieszkaniu profesor gimnazjum Pimko. Każe on Józiowi wrócić do szkoły i ponownie stać się uczniem. Bohater zostaje „upupiony” i posłusznie wykonuje polecenie. W gimnazjum jest świadkiem lekcji języka polskiego, podczas której uczniowie zmuszani są przez nauczyciela Bladaczkę do twierdzenia, że należy kochać i szanować Słowackiego, ponieważ Słowacki […] wielkim poetą był! Pomiędzy samymi uczniami widoczny jest podział na tych, którzy są grzeczni i tych, którzy rozrabiają. Między ich przedstawicielami, Miętusem i Syfonem, dochodzi nawet do pojedynku na miny. W utworze ukazani zostali uczniowie zniewoleni przez bezsensowny, zaśniedziały i odtwórczy system edukacji.

Antoni Libera Madame

W powieści ukazane są czasy szkolnej młodości głównego bohatera-narratora. Zmaga on się z rzeczywistością szkoły Polski Ludowej końca lat sześćdziesiątych, dążąc do dostania się na wymarzone studia (filologia romańska). Usiłuje myśleć samodzielnie i działać w sposób twórczy, co spotyka się z oporem ze strony jego nauczycieli. Poza tym młody bohater przeżywa młodzieńcze fascynacje (na przykład jazzem czy teatrem) oraz pierwszą, mimo że platoniczną, wielką miłość (do trzydziestokilkuletniej nauczycielki francuskiego, dyrektorki szkoły, do której chodzi). Ponadto jest on przykładem ucznia ponadprzeciętnego, elokwentnego i oczytanego. Utwór ukazuje sytuację ucznia, który musi uczęszczać do nieprzyjaznej dla niego szkoły.

Inne przykłady literackie:

• Platon Dialogi (Platon jest uczniem Sokratesa)
• Adam Mickiewicz Dziady, cz. IV (Gustaw był kiedyś uczniem Księdza)
• Henryk Sienkiewicz Quo vadis (Marek Winicjusz w wyniku miłości do Ligii staje się uczniem Chrystusowym)
• Juliusz Wiktor Gomulicki Wspomnienia niebieskiego mundurka (ojciec opowiada małoletnim synom o czasach, kiedy był uczniem)
• Patrick Süskind Pachnidło (Grenouille zostaje uczniem mistrza perfumiarskiego, Giuseppe Baldiniego, znacznie go jednak przerasta w sztuce wytwarzania pachnideł)
• Stefan Żeromski Przedwiośnie (Cezary Baryka jest niepokornym uczniem w czasie nauki w szkole w Baku)
• Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem (Marek Edelman jako rozpoczynający karierę chirurg jest ambitnym i pojętnym uczniem Profesora)
• Tadeusz Różewicz Ocalony (podmiot liryczny wiersza, utraciwszy wskutek przeżyć wojennych wiarę w wartości moralne, poszukuje nauczyciela, który będzie w stanie nauczyć go ich od nowa)
• Clive Staples Lewis Listy starego diabła do młodego (młody diabeł, Piołun uczy się sztuki kuszenia ludzkiej duszy od swojego stryja, Krętacza)
• ks. Jan Twardowski Do moich uczniów (podmiot liryczny wspomina swoich niedorozwiniętych uczniów, brakuje mu ich)
• Joanne K. Rowling Harry Potter (Harry Potter i jego przyjaciele są pilnymi uczniami w Szkole Magii i Czarodziejstwa Hogwart, gdzie przeżywają liczne, fantastyczne przygody)