Motyw czarów - Motyw czarów w literaturze

Adam Mickiewicz Dziady, cz. II

W mroczną i tajemniczą scenerię wprowadza nas druga część dramatu Mickiewicza. Poeta przywołuje pradawny litewski obrzęd dziadów, w czasie którego nawiązywano kontakt z zaświatami przy pomocy pewnych ściśle określonych rytuałów. Na wezwanie prowadzącego ceremonię Guślarza pojawiają się duchy zmarłych, z których każdy odbywa karę stosowną do swych przewinień, błąkając się w strasznych cierpieniach między niebem a ziemią. Kwestie wypowiadane przez te tajemnicze postacie przedstawiają głębokie prawdy życiowe.

Lewis Caroll Alicja w Krainie Czarów

To baśniowa reprezentacja okultyzmu, mała dziewczynka w pogoni za królikiem trafia do tajemniczej krainy magii. Tu spotyka fantastyczne postacie (np. Marcowego Zająca), których obecność nie tylko ją bawi, lecz też skłania do refleksji i uczy podstawowych prawd o życiu i reguł funkcjonowania w społeczeństwie oraz umiejętności doświadczania i zdobywania prawdziwego szczęścia. Przekonuje się nawet, jak wielką wartość ma tak pozornie prozaiczna czynność, jak nadawanie nazw czy imion. Tutaj więc czary służą niejako łatwiejszemu przekazaniu tego, co w życiu ważne.

Johann Wolfgang Goethe Faust

Akcję dramatu, po Prologu w teatrze, otwiera Prolog w niebie. Już tutaj następuje odwołanie do pozaziemskich sił, które decydują o losach człowieka. Podobnie jak w biblijnej Księdze Hioba, diabeł czyni z Bogiem, rzecz jasna, za Jego całkowitą aprobatą, zakład o duszę ludzką. Tu stawką jest duch Fausta. Czytelnik, przeniesiony już w samo jądro akcji, widzi bohatera w jego pracowni. Tu Faust czyni spostrzeżenie, że mimo ogromu wiedzy i umiejętności, wciąż pozostaje głupcem, dlatego też podejmuje decyzję, by zostać magiem. Wywołuje nawet Ducha Ziemi. Wkrótce pies zmienia się w Mefistofelesa i okazuje się, że na drzwiach jest jeden z najbardziej wymownych magicznych symboli – pentagram, który zmusza niejako Złego do pozostania u Fausta. Doktor podpisuje pakt z diabłem. Jednym z jego darów dla starca jest magiczny napój, który czyni z niego młodzieńca. W drugiej części dramatu Faust także wywołuje ducha – tym razem należącego niegdyś do Heleny Trojańskiej, wkrótce jednak traci przytomność, gdyż zakochuje się w widmie. Doktor wraz z homunkulusem i diabłem wyrusza nawet do mitycznej Arkadii, by tam zamieszkać.

Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata

Utwór sytuuje się także w kręgu motywów diaboliczno-magicznych. Szatan, pod postacią Wolanda, pojawia się w Moskwie lat trzydziestych z całą swoją świtą, do której należy też kot Behemot. Wszyscy oni chcą zorganizować szatański bal, wchodzą więc w układ z Małgorzatą, która ma zostać jego królową. Woland sprawia później, iż kobieta ta zmienia się w czarownicę. Tymczasem szatańska moc powoduje, że w mieście dzieją się dziwy, co z kolei przyczynia się do zniszczenia totalitarnego porządku. Tu więc magia, prócz tego, że pomaga odzyskać Małgorzacie kochanka, niszczy to, co zastane w skostniałym świecie. Jest siłą, która może zostać użyta w służbie zła lub dobra.

Konstanty Ildefons Gałczyński Zaczarowana dorożka

Wiersz, dedykowany żonie poety – Natalii, reprezentuje sobą konwencję żartobliwej groteski, jednocześnie pełnej liryzmu. Dorożka opisywana przez twórcę rzeczywiście poruszała się po ulicach Krakowa, a należała do Jana Kaczary. Podmiot liryczny od „czarnomistrza Krakowa” dowiaduje się, że każdy może zaczarować zwyczajną dorożkę, wystarczy błysnąć w oczy fiakrowi broszką, która tu może być rozumiana albo dosłownie, albo też jako metafora pieniądza. Wtedy dorożkarz i jego pojazd stają się zauroczeni, co również można odczytać dosłownie, jako zaczarowani, ale i przenośnie, w odniesieniu do wyrazu urok w znaczeniu  piękno. W końcu podmiot uświadamia sobie, że siedząc w dorożce, sam stał się niejako zaczarowany, stracił poczucie czasu, wracając do rzeczywistości, zastanawia się, dlaczego siedzi w dorożce i gdzie właściwie chciał jechać. Kiedy znajduje odpowiedź, okazuje się, że dorożkarz i jego koń wyglądają bez mała magicznie i znajdują się w czarodziejskim świecie snu.

Inne przykłady literackie:

• Adam Mickiewicz Ballady i romanse (klimat magiczny, czary w obronie zasad moralnych);
• Jakub i Wilhelm Grimm Baśnie (czary budujące nastrój i w służbie dobra);
• Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogród (mistyczno-magiczna, uwodzicielska siła przyrody);
• Lyman Frank Baum Czarnoksiężnik z krainy Oz (magia w służbie dobra i zła);
• John R. R. Tolkien Władca Pierścieni (starcie dwu światów posługujących się magią – dobrego i złego);
• Tomasz Mann Doktor Faustus (mistycyzm i magia w diabelskim kręgu zła), Czarodziejska góra (magiczno-mistyczny upływ czasu skłaniający do refleksji nad życiem);
• Andrzej Sapkowski Wiedźmin,  (fantastyka)
• Ursula K. Le Guin cykl Ziemiomorze (fantastyka)