Wacław Potocki Transakcja wojny chocimskiej

Autor opisuje przebieg bitwy pod Chocimiem. Poprzedza ją mowa hetmana Jana Karola Chodkiewicza, który zagrzewa do walki, przypomina odważnych przodków i namawia do obrony ideałów. Same opisy bitwy są pełne dosłowności, środków dźwiękonaśladowczych, epitetów. Opis jest niezwykle dynamiczny. Czytelnik bardzo łatwo może sobie wyobrazić wszystkie pojedynki.

Potocki nie tylko przedstawia sceny batalistyczne, lecz także wtrąca liczne dygresje. Celem tego zabiegu jest skontrastowanie odwagi i bohaterstwa rycerzy Sarmatów ze smutną rzeczywistością – upadkiem ich potomków.

Ignacy Krasicki Monachomachia

Toczy się wojna między zakonami karmelitów i dominikanów. Spór nie jest do końca określony – wkrada się „Jędza Niezgody”. Pada pomysł zorganizowania dysputy, w czasie której któryś z zakonów okaże się lepszy. Jednak naukowa dyskusja przeradza się w zwykłą bitwę. Mnisi używają ksiąg do bicia, zamiast do wnikliwego studiowania. Autor dokładnie opisuje przygotowania do bitwy i jej przebieg, a tym samym ukazuje ciemnotę i zacofanie zakonników.

Krasicki w sposób prześmiewczy opisał bitwę, aby skrytykować sarmackie obyczaje, które zostały przyswojone przez mnichów. Bitwa sama w sobie nie jest ważna, wszczęła się właściwie bez powodu i tak naprawdę o niczym nie przesądza. Celem autora było uzyskanie efektu parodii, wyśmiania, satyry. Udało mu się to właśnie dzięki zastosowaniu sceny bitewnej. Jej komiczne elementy kontrastują z patetycznym stylem.

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

W księdze IX następuje opis bitwy. Szlachta zostaje związana przez Moskali. W dworze jest obecny oddział Rosjan dowodzony przez zrusyfikowanego Polaka – majora Płuta. Na miejscu pojawia się ksiądz Robak wraz ze szlachtą przebraną za chłopów – ona uwalnia więźniów. Zadanie jest ułatwione, bo wcześniej rozkazano podać alkohol żołnierzom pilnującym więźniów. Rozpoczyna się bitwa. Tadeusz i ksiądz Robak biorą w niej aktywny udział. Polacy zwyciężają.

Bitwa jest przedstawiona plastycznie. Pokazuje Polaków w czasie niebezpieczeństwa, jednak sceny bitewne noszą w sobie cechy poematu heroikomicznego.

Juliusz Słowacki Grób Agamemnona

Autor przyrównuje dzieje historyczne Polski do dziejów starożytnej Grecji. Obiektem jego zainteresowań są walki Greków o niepodległość. Wspomniane zostają dwie ważne bitwy: pod Termopilami i Cheroneą. Pierwsze miejsce to wąwóz, w którym Grecy odnieśli zwycięstwo w walce z Persami – symbol bohaterskiej postawy. Drugie miejsce to miasto, w którym Grecy przegrali w bitwie z Macedończykami. Cheronea kojarzy się Słowackiemu z klęskami Polaków, którzy nie są bohaterscy i nie mają woli zwycięstwa.

Przytoczenie miejsc, w których stoczyły się bitwy, to tło do ukazania głównego tematu utworu, którym są niepowodzenia Polaków. W ten sposób Słowacki chce zachęcić Polaków do działania.

Henryk Sienkiewicz Krzyżacy

Autor opisuje bitwę pod Grunwaldem. Biorą w niej udział również Zbyszko i Maćko. Celem jest wygrana z Krzyżakami. W walkach ginie wielu Niemców, śmierć ponosi sam Mistrz, w wyniku czego wojska polsko-litewskie zwyciężają. Opis dostarcza wiadomości na temat rycerzy, przebiegu walk i pojedynków.

Sienkiewicz odtworzył bitwę inspirując się obrazem Jana Matejki i korzystając z zapisków Jana Długosza. Opisał realne wydarzenie z historii Polski – bitwę pod Grunwaldem, która miała miejsce 15 lipca 1410 roku. W powieści jest ona przedstawiona jako triumf Polaków i Litwinów. Jednocześnie jest to zwycięstwo głównych bohaterów – Zbyszka i Maćka.

Inne przykłady literackie:

• Biblia (armagedon – ostateczna bitwa między siłami dobra i zła);
• Pieśń o Rolandzie (wyprawy wojenne Karola Wielkiego do Hiszpanii skierowane przeciwko Saracenom, bitwa w wąwozie Roncevaux);
• William Szekspir Makbet (bitwa między szkockim a norweskim wojskiem);
• Seweryn Goszczyński Zamek kaniowski (bitwa Kozaków z Polakami) ;
• Konstanty Ildefons Gałczyński Pieśń o żołnierzach z Westerplatte (obrona Westerplatte);
• Zbigniew Herbert Nike która się waha (śmierć na polu bitwy, absurd i tragizm wojen);
• Jan Dobraczyński Niezwyciężona armada (bitwa koło Gravelines);
• James Jones, Cienka czerwona linia (przeżycia żołnierzy podczas bitwy o Guadalcanal);
• Paulo Coelho Piąta Góra (słowa skierowane do Mojżesza przed bitwą, sens bitew);