Kronika polska Wincentego Kadłubka - Język i styl utworu

Kadłubek posługuje się staranną łaciną średniowieczną. Słownictwo jest bogate i różnorodne. Składnia i frazeologia nawiązują do wzorców klasycznych, na przykład za pomocą terminów z rzymskiego życia państwowego określa sprawy istotne dla Polski. Ponadto w kronice uderza ilość cytatów z pisarzy starożytnych. Cytuje Bukoliki i Eneidę Wergiliusza, Listy Horacego, Metamorfozy Owidiusza, a poza tym posługuje się cytatami ze Stacjusza, Juwenalisa, Justyna, Seneki, sporadycznie wykorzystuje cytaty z Cycerona, Waleriusza i Makrobiusza (również innych, mniej znanych autorów starożytnych).

Styl utworu jest niezwykle zawiły, trudny do zrozumienia, z czym podobno mają kłopot nawet mediewiści (historycy literatury i historycy w ogóle zajmujący się średniowieczem). Charakteryzuje się szykiem przestawnym wyrazów, licznymi peryfrazami (omówieniami) i nadmiernym stosowaniem przenośni (fakty, o których mówi się w kronice zostają skontrastowane często nie tylko z wydarzeniami starożytnymi, ale też z zachowaniem świata przyrody, zarówno ożywionej, jak i nieożywionej). Niejasności stylu wynikają też z powodu używania wyrazów w niewłaściwym znaczeniu i stosowania alegorii. Autor, oprócz wymienionych środków artystycznych, stosuje też dla podniesienia ozdobności stylu apostrofy, pytania retoryczne, wykrzyknienia, przysłowia. A oto przykłady:

• porównania:
  • „była ongi cnota w tej rzeczpospolitej, którą senatorowie, niby jakieś świeczniki niebieskie opromienili […] czynów blaskiem”.

• metafory:
  • „życie zaś gniewne między cienie uchodzi za skargą”.

• wykrzyknienia:
  • „Niech sparszywieje ostatni! Mnie wstyd pozostać w tyle!".

• apostrofy:
  • „oto są, Krakowie, twoi sędziowie, twoi konsulowie”.

• pytania retoryczne:
  • „Mowićże mam, czy milczeć?”.

• alegorie:
  • „[...] biskup Gredko przyprowadził przed oblicze Mieszka niewiastę w żałobie i wyrzekł 'Oto ziemia krakowska'”.

• przysłowia:
  • „Co oblicze wyraża, to i w sercu się kryje”.

• Odnajdujemy również cytaty wzięte z dzieł pisarzy starożytnych, np.:
  • „Kto skąpi pochwał, ten nie gani” (Seneka);
  • „Ries ad triatos redii” – kolej przyszła na trzeci szereg (z Liwiusza);
  • z mowy Cycerona pochodzi incipit ks. I;
  • wykład o cnotach królewskich i teologia moralna wzięte są z dzieł Saturnalia oraz Somnium Scipionis Makrobiusza.

• O Krzywoustym napisał:

[...] drugi to był Aleksander, drugi Kato i Tuliusz drugi, od Alcydy mniejszy, lecz bardziej achillesowy.

• Posługuje się też terminologią z rzymskiego życia państwowego, np.: sacer senatus – rada królewska, fortitudo – męstwo w walce, provinciae – ziemie, denar – moneta starorzymska, in civile – prawo państwowe, praesides – wojsko.

• U Kadłubka obecny jest też świat natury, zarówno ożywionej, jak i nieożywionej, za pomocą której zestawia zachowanie ludzi z przyrodą, np. Kazimierza Sprawiedliwego przyrównano do Herkulesa, za którym „przemawiają prawdziwe wartości (…) na niego dzikość macochy rzuciła żmiję nienawiści, podżegła węża pychy, wypluła żółć smoczą, wyrzuciła z siebie jad żmijowy” lub inny przykład:

[...] ani nieudanego nie czyni się wodzem, ani starego spróchniałego pnia nie stawia się jako słup przy budowie.

• O tym, że Kadłubek znał dobrze sztukę oratorską, świadczy m.in. ten fragment:

Prawdziwe mężne, prawdziwe niezłomne to duchy, prawdziwej wytrwałości mężowie. Dzielność bowiem znajduje na bezdrożach, nie tylko ścieżkę, nie tylko drogę – ba, królewski gościniec ściele się wszędzie przed jej odwagą, bo szczególną chlubą dzielności jest dobrowolnie wyjść aż na spotkanie śmierci.