Gerwazy

Podstawowe informacje o bohaterze

Gerwazy Rębajło to postać epopei Adama Mickiewicza Pan Tadeusz. Szlachcic jest wiernym sługą Horeszki. Na dworze swego pana pełnił funkcję klucznika. Ze względu na rodzaj wykonywanej pracy, nawet po śmierci Stolnika, bohater nazywa siebie Klucznikiem. Inne jego przydomki to: Mopanku („od przysłowia, które powtarzał bez ustanku”), Szczerbiec (bo „całą łysinę miał w szczerbach”). Gerwazego nazywano także Półkozicem (od zdobień na ubraniu). Nic nie wiemy na temat jego herbu. Chociaż nie znamy dokładnego wieku bohatera, to czytamy, że jest on starcem (por. Ks. II, w. 155).

Charakterystyka zewnętrzna

Mężczyzna jest wysoki i postawny. Wygląda na zdrowego, silnego. Jego twarz jest pomarszczona oraz posępna. Na łysej głowie widnieją liczne blizny. Bohater nosi to samo ubranie, w które się niegdyś odziewał, służąc u Horeszków (strój przeznaczony dla służby: jest w barwach herbu pracodawców – żółć, złoto i zieleń; zawiera wizerunek przedstawiający półkozice). Nieodzownym elementem wyglądu zewnętrznego bohatera jest „wielki pęk kluczów za pasem” oraz szabla nazywana Scyzorykiem.

Charakterystyka wewnętrzna

Informacja o kluczach jest ważna, bowiem wskazuje na ogromne przywiązanie Gerwazego do zamku Horeszków oraz do pełnionej przed laty funkcji. Mężczyzna, mimo że ruiny są dostępne dla każdego, naprawił niektóre drzwi, by móc je zamykać. Świadczy to o jego niedostosowaniu do nowej sytuacji. Bohater żyje przeszłością, nie chce zaakceptować zmian. Wciąż powraca do chwili zabicia swego pana (por. sen o Horeszkach). Namawia Hrabiego do walki o własność, która należała niegdyś do przodków arystokraty. Czytamy, że zanim Stolnik został zamordowany, Gerwazy „pomiędzy szlachtą z wesołości słynął”. Był dowcipnym żartownisiem, który chodził na kiermasze i wesela (por. Ks. II, w. 157 – 163). Klucznik, po śmierci swego pana, poprzysiągł zemstę, bowiem wiedział, że Stolnik nie ma syna, który mógłby dążyć do ukarania mordercy. Bohater wiedział, kto zabił, jednak postanowił za czyn jednego z Sopliców ukarać wszystkich z tego rodu. Gdy tylko miał okazję, walczył z nimi i przelewał ich krew. Możemy więc stwierdzić, że ten wierny sługa był zaślepiony chęcią zemsty. Jego gniew i bezwzględność wydają się nam tym bardziej niezrozumiałe, gdy czytamy o geście przebaczenia, jaki w chwili śmierci wykonał Stolnik względem mordercy. Zatem bohater zabijał nie w imię, specyficznie pojętego, hołdu dla zmarłego i poczucia sprawiedliwości, ale z nienawiści. Uczucie to tak bardzo nim zawładnęło, że Gerwazy był gotów wykorzystać buńczuczne nastroje szlachty do celów prywatnych, odwracając tym samym hierarchię wartości – sprawy osobiste przedłożył nad dobro ojczyzny. Warto jednak pamiętać, że odważnie walczył z Moskalami. Dla dobra publicznego zabił bezbronnego majora Płuta (nie był z tego dumny, ale wziął na siebie ewentualny ciężar hańby). Blizny na ciele świadczyć mogą o licznych walkach, które stoczył. Potwierdzeniem tego jest duży rozgłos, jakim cieszy się jego Scyzoryk sławny „na każdym sejmie, targu i sejmiku”. Gerwazy jest przedstawicielem „starej” szlachty, która problemy rozwiązuje przy użyciu siły. Świadczyć może o tym nie tylko fakt zorganizowania zajazdu, ale także wymuszenie na Protazym deklaracji, zgodnie z którą to Hrabia miał zostać uznany za prawowitego właściciela majątku, o który toczył się spór. Bohater jest mężny, bezwzględny, uparty i wierny. Trudno ocenić postawę Gerwazego jednoznacznie, warto jednak pamiętać, że wybaczył on Jackowi zabicie Stolnika.