Typ liryki
Sonet Burza to typ liryki pośredniej. Podmiot liryczny i jego przeżycia ujawniają się czytelnikowi nie w postaci wyznania, ale poprzez konstrukcję świata przedstawionego, zbudowanego z elementów istniejących poza świadomością „ja” lirycznego. Istnieje wiele odmian liryki pośredniej, ale najczęstszą i stosunkowo najwyraziściej wyodrębnioną jest tzw. liryka opisowa. Opis stanowi punkt wyjścia czy nawet pretekst do konstrukcji wyznania, które jest związane z opisywanym zjawiskiem. Tak właśnie rzecz ma się w klasycznym sonecie, rozczłonkowanym na strofy opisowe i refleksyjne, czego przykładem jest utwór Burza.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot liryczny ukryty jest poza światem przedstawionym i jest tylko świadkiem i uczestnikiem wydarzeń. Nie wypowiada się bezpośrednio. Siedząc na okręcie, w milczeniu obserwuje morską burzę. Widzi, jak wichura łamie ster, zrywa żagle, jak marynarze siłują się z linami szarpanymi wiatrem i jak przegrywają z siłą żywiołu, na horyzoncie dostrzega krwawo zachodzące słońce. Słyszy ryczące morze i wyjący wicher, czuje, że za chwilę może zatonąć razem ze statkiem, na którym płynie, ale niewiele go to wzrusza. Obserwuje reakcje ludzi:
Ci leżą na pół martwi, ów załamał dłonie, / Ten w objęcia przyjaciół żegnając się pada / Ci modlą się przed śmiercią, aby śmierć odegnać.
On jeden pozostaje niewzruszony wobec toczących się wypadków, jest mu wszystko jedno, co się z nim stanie. Zazdrości tylko tym, którzy umieją się modlić i tym, którzy mają
z kim się żegnać.
Jego reakcja świadczy o bezgranicznej samotności, o braku nadziei, przyjaciół, o rezygnacji i poddaniu się biegowi wydarzeń. Życie nie ma dla niego sensu, ani wartości, dlatego nie obchodzi go, co stanie się z okrętem, z pasażerami, z nim samym.
Sensy utworu
Adam Mickiewicz podkreśla małość i nicość człowieka wobec potęgi żywiołu, analizuje ludzkie zachowania i reakcje w obliczu szalejącego sztormu, od bezradności poprzez rozpacz, błagalne modlitwy, po zupełną obojętność. Zwraca uwagę czytelnika na kruchość ludzkiego życia, które może skończyć się w najmniej oczekiwanej chwili. Człowiek tak naprawdę nie decyduje o własnym życiu i śmierci, bo zawsze dominuje nad nimi jakaś siła wyższa: Bóg, przeznaczenie, żywioł.
Gatunek literacki
Burza to typ sonetu włoskiego. Cechy:
- zbudowany jest z czterech strof – dwóch czterowersowych i dwóch trzywersowych;
- dwie pierwsze mają charakter opisowy, dwie ostatnie-refleksyjny;
- układ rymów w sonecie jest następujący: abab abab cdc cdc; są to rymy żeńskie, dokładne;
- w strofach opisowych oddał potęgę zjawiska atmosferycznego, jakim jest burza morska, w refleksyjnych zastanawia się nad zachowaniem ludzi w obliczu grożącej im śmierci i nad własnym sensem życia.
- Utwór jest niezwykle dynamiczny, a dynamikę tę osiągnął autor dzięki nagromadzeniu dużej ilości czasowników, np.
- zdarto,
- prysnął,
- wyrwały się,
- zachodzi,
- wstąpił;
Aby oddać całą grozę sztormu zastosował odpowiednie środki artystyczne, m. in.:
- onomatopeje:
- ryk wód,
- szum zawiei,
- pomp złowieszcze jęki;
- metafory:
Słońce krwawo zachodzi;
a na mokre góry […] z morskiego odmętu / Wstąpił genijusz śmierci;
- personifikacje:
genijusz śmierci szedł do okrętu;
- porównania:
szedł do okrętu jak żołnierz szturmujące w połamane mury;
- epitety:
- ryk wód,
- szum zawiei,
- trwożnej gromady,
- złowieszcze jęki.
Kontynuacje i nawiązania
Literatura
- Cyprian Kamil Norwid, Burza
- Adam Asnyk, Nad głębiami;
- Jan Kasprowicz, Z chałupy; Krzak dzikiej róży;
- Leopold Staff, Kowal; Kartoflisko;
- Bolesław Leśmian, Sonety;
- Karol Wojtyła, Sonety – zarysy.
Malarstwo
- Theodore Gericault, Tratwa „Meduzy”;
- Caspar Dawid Friedrich, Zatonięcie statku „Nadzieja”;
- William Turner, Statek niewolników; Parowiec w burzy śnieżnej;
- Iwan Ajwazowski, Dwumasztowiec „Merkury”.
Muzyka
- Stanisław Moniuszko, Sonety krymskie (kantata)
Bibliografia przedmiotowa
- S. Furmanik, Ze studiów nad sonetami Mickiewicza, (w tegoż:) Słowo i obraz, Poznań 1967.
- S. Michałowski, Świat sonetów krymskich Adama Mickiewicza, Warszawa 1969.
- Sonet polski, opracowanie i wstęp W. Folkierski, Warszawa 1925.
Antygona
Apokalipsa
Bajki Krasickiego
Ballady Mickiewicza
Balon
Będziecie moimi świadkami
Biblia
Bibliografia barok
Bibliografia oświecenie
Bibliografia renesans
Bibliografia romantyzm
Bibliografia starożytność
Bibliografia średniowiecze
Bogurodzica
Boska komedia
Cesarz
Chłopi
Cierpienia młodego Wertera
Cudzoziemka
Dziady II
Dziady III
Dziady IV
Dzieje Tristana i Izoldy
Dżuma
Ferdydurke
Folwark zwierzęcy
Fraszki Kochanowskiego
Gloria victis
Granica
Hamlet
Iliada
Inny świat
Jądro ciemności
Kamień na kamieniu
Kamizelka
Kartoteka
Kazania sejmowe
Konrad Wallenrod
Kordian
Kronika polska Galla Anonima
Kronika polska Wincentego Kadłubka
Król Edyp
Księga Hioba
Księga Rodzaju
Kwiatki św. Franciszka
Lalka
Lament świętokrzyski
Latarnik
Legenda o św. Aleksym
Listy Krasińskiego
Listy starego diabła do młodego
Lord Jim
Ludzie bezdomni
Madame
Makbet
Mała apokalipsa
Medaliony
Mendel Gdański
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
Miłosierdzie gminy
Miłość w Biblii
Mistrz i Małgorzata
Mitologia
Nad Niemnem
Następny do raju
Nie-Boska komedia
Obrona Sokratesa
Oda do młodości
Odprawa posłów greckich
Odyseja
Opowiadania Borowskiego
Pamiątki Soplicy
Pamięć i tożsamość
Pamiętnik z powstania warszawskiego
Pamiętniki
Pan Tadeusz
Pierwszy krok w chmurach
Pieśni Kochanowskiego
Pieśń o Rolandzie
Początek
Poezja Staffa
Poezja Asnyka
Poezja Baczyńskiego
Poezja Barańczaka
Poezja Białoszewskiego
Poezja Bursy
Poezja Gałczyńskiego
Poezja Grochowiaka
Poezja Herberta
Poezja Horacego
Poezja Iwaszkiewicza
Poezja Karpińskiego
Poezja Kasprowicza
Poezja Konopnickiej
Poezja Leśmiana
Poezja Miłosza
Poezja Morsztyna
Poezja Naborowskiego
Poezja Norwida
Poezja Potockiego
Poezja Przerwy-Tetmajera
Poezja Przybosia
Poezja Różewicza
Poezja Sępa-Szarzyńskiego
Poezja Słowackiego
Poezja Staffa
Poezja Szymborskiej
Poezja Tuwima
Poezja Twardowskiego
Popiół i diament
Potop
Powracająca fala
Powrót posła
Pożoga
Proces
Przedwiośnie
Przypowieści
Psalmy
Rok 1984
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Rozmowy z katem
Satyry Krasickiego
Sir Tomasz More odmawia
Skąpiec
Sklepy cynamonowe
Sonety krymskie
Szewcy
Szkice węglem
Śluby panieńskie
Świętoszek
Tango
Teatr i dramat antyczny
Trans-Atlantyk
Transakcja wojny chocimskiej
Treny Kochanowskiego
Wesele
Wieża
Wyznania
Z legend dawnego Egiptu
Zabytki języka polskiego
Zapiski więzienne
Zbrodnia i kara
Zdążyć przed Panem Bogiem
Zemsta
Żywot człowieka poczciwego