Typ liryki
Wiersz Balon łączy w sobie cechy liryki pośredniej i liryki zwrotu do adresata (ta ostatnia w konkretnych zwrotach do ludu oraz do Polski, zwanej metaforycznie Łódką).
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot liryczny w wierszu Balon jest nietypowy. Nie należy go utożsamiać z zebraną na dole gawiedzią, podziwiającą niezwykłe zdarzenie. Oglądana z góry – przyrównywana do strumyka – Wisła, ludzie określani jako „drobne robaczków plemię” świadczą o tym, że „ja” liryczne utworu lokuje się gdzieś wysoko, stoi ponad tłumem i ponad światem. Taka konstrukcja podmiotu lirycznego pozwala na obiektywny ogląd rzeczywistości, ale skutkuje także zyskaniem wszechwiedzy. Podmiot w żadnym fragmencie wiersza nie ujawnia się wprost, ale w pewnej chwili bliski jest utożsamienia się z filozofem, myślicielem.
Sensy utworu
Wiersz został opublikowany w maju 1789 roku i jest odpowiedzią poety na pokaz balonowy Francuza Blancharda, jaki miał miejsce w tym samym roku w Warszawie. Opisuje się w nim logiczne i mającą oparcie w nauce działanie (lot balonem), które jest kontynuacją zuchwałego czynu Ikara. Utwór stanowi typowo oświeceniową apoteozę rozumu, pochwałę mocy ludzkiej myśli i możliwych za jej sprawą dokonań – na przykładzie aeronautyki i wynalazku balonu. Wydarzenie historyczne zyskuje tu sensy metaforyczne i staje się wielkim symbolem. Rozum ukazany jest w liryku jako siła optymistyczna, jednocząca, dająca moc, witalna, krzepiąca. Widoczny w liryku jest też kult postępu, ewolucji świata, nieuchronnych, a traktowanych jako pozytywne, cywilizacyjnych zmian. Podjęty zostaje tu też temat zmagań człowieka z naturą, z jakich wychodzi on zwycięską ręką, poskramiając żywioły, lądy, morza. Akcentowane jest w wierszu zadowolenie z sytuacji, w jakiej ówcześnie znajduje się ludzkość. Czasy oświecenia znajdują tu swój przykład liryki opiewającej moc ludzkich dokonań. Utwór jest świadectwem postawy racjonalistycznej, poddane w wątpliwość zostają tutaj podania ludowe, fantastyczne opowieści gminu. Końcowe wersy wiersza wprowadzają pewne treści rodzime, polskie („mężny Sarmata”), perspektywa ogólna zostaje zatem znacząco zawężona. Wymowa zakończenia utworu zdaje się być następująca – rozwój cywilizacyjny nie tylko pociąga za sobą postęp techniczny, ale może przyczynić się też do większej integralności narodu, wpłynąć ożywczo na ewentualne działania polityczne i reformatorskie.
Gatunek literacki
Naruszewicz posługuje się w liryku Balon ulubionym gatunkiem klasycyzującym, jakim jest oda. Ten antyczny gatunek wykorzystywany był, by pochwalić jakąś niezwykłą osobę, wydarzenie czy ideę. Tutaj mamy do czynienia z połączeniem wszystkich powyższych możliwości. Opiewa się zatem na samym początku człowieka (konkretnie dwójkę śmiałków z pokazu Blancharda), jaki ośmielił się wystąpić przeciw prawom natury unosząc się w powietrze, wydarzenie (festyn warszawski, na którym odbył się ów pokaz) oraz ideę (lot, szybowanie w przestworzach niczym ptak, przezwyciężenie grawitacji, a z drugiej strony chęć pochwała rozumu). W wierszu wiele jest nawiązań do mitologii. Charakterystyczna jest też ściśle zorganizowana strofika oraz podniosły, patetyczny ton.
Kontynuacje i nawiązania
Motyw lotu możesz odnaleźć w następujących tekstach:
- Jan Parandowski Mitologia (Dedal i Ikar);
- Jan Kochanowski Pieśń X [Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry...], księga I;
- Juliusz Słowacki Kordian;
- Julian Przyboś Lot Orlińskiego.
Bibliografia przedmiotowa
- Czytanie Naruszewicza. Interpretacje., pod red. T. Chachulskiego, Wrocław 2000.
Analiza i interpretacja ody pt. "Balon" Adama Naruszewicza.
Możliwości jakie kryje ludzki rozum- omów na podstawie ody Adama Naruszewicza "Balon" oraz wiersza Czesława Miłosza "Zaklęcie".
Analiza i interpretacja wiersza "Balon" Adama Naruszewicza
Czym różniła się koncepcja natury klasyków i sentymentalistów? Porównaj wiersz "Balon" Naruszewicza z utworami Karpińskiego i Kniaźnina.
Interpretacja utworu
Interpretacja utworu
Antygona
Apokalipsa
Bajki Krasickiego
Ballady Mickiewicza
Balon
Będziecie moimi świadkami
Biblia
Bibliografia barok
Bibliografia oświecenie
Bibliografia renesans
Bibliografia romantyzm
Bibliografia starożytność
Bibliografia średniowiecze
Bogurodzica
Boska komedia
Cesarz
Chłopi
Cierpienia młodego Wertera
Cudzoziemka
Dziady II
Dziady III
Dziady IV
Dzieje Tristana i Izoldy
Dżuma
Ferdydurke
Folwark zwierzęcy
Fraszki Kochanowskiego
Gloria victis
Granica
Hamlet
Iliada
Inny świat
Jądro ciemności
Kamień na kamieniu
Kamizelka
Kartoteka
Kazania sejmowe
Konrad Wallenrod
Kordian
Kronika polska Galla Anonima
Kronika polska Wincentego Kadłubka
Król Edyp
Księga Hioba
Księga Rodzaju
Kwiatki św. Franciszka
Lalka
Lament świętokrzyski
Latarnik
Legenda o św. Aleksym
Listy Krasińskiego
Listy starego diabła do młodego
Lord Jim
Ludzie bezdomni
Madame
Makbet
Mała apokalipsa
Medaliony
Mendel Gdański
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
Miłosierdzie gminy
Miłość w Biblii
Mistrz i Małgorzata
Mitologia
Nad Niemnem
Następny do raju
Nie-Boska komedia
Obrona Sokratesa
Oda do młodości
Odprawa posłów greckich
Odyseja
Opowiadania Borowskiego
Pamiątki Soplicy
Pamięć i tożsamość
Pamiętnik z powstania warszawskiego
Pamiętniki
Pan Tadeusz
Pierwszy krok w chmurach
Pieśni Kochanowskiego
Pieśń o Rolandzie
Początek
Poezja Staffa
Poezja Asnyka
Poezja Baczyńskiego
Poezja Barańczaka
Poezja Białoszewskiego
Poezja Bursy
Poezja Gałczyńskiego
Poezja Grochowiaka
Poezja Herberta
Poezja Horacego
Poezja Iwaszkiewicza
Poezja Karpińskiego
Poezja Kasprowicza
Poezja Konopnickiej
Poezja Leśmiana
Poezja Miłosza
Poezja Morsztyna
Poezja Naborowskiego
Poezja Norwida
Poezja Potockiego
Poezja Przerwy-Tetmajera
Poezja Przybosia
Poezja Różewicza
Poezja Sępa-Szarzyńskiego
Poezja Słowackiego
Poezja Staffa
Poezja Szymborskiej
Poezja Tuwima
Poezja Twardowskiego
Popiół i diament
Potop
Powracająca fala
Powrót posła
Pożoga
Proces
Przedwiośnie
Przypowieści
Psalmy
Rok 1984
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Rozmowy z katem
Satyry Krasickiego
Sir Tomasz More odmawia
Skąpiec
Sklepy cynamonowe
Sonety krymskie
Szewcy
Szkice węglem
Śluby panieńskie
Świętoszek
Tango
Teatr i dramat antyczny
Trans-Atlantyk
Transakcja wojny chocimskiej
Treny Kochanowskiego
Wesele
Wieża
Wyznania
Z legend dawnego Egiptu
Zabytki języka polskiego
Zapiski więzienne
Zbrodnia i kara
Zdążyć przed Panem Bogiem
Zemsta
Żywot człowieka poczciwego