Typ liryki i gatunek literacki
Utwór Czesława Miłosza Ars poetica?, jak informuje podpis pod nim, powstał w Berkeley (Stany Zjednoczone) w 1968 roku. Został zamieszczony w tomie Miasto bez imienia z 1969 roku. Jest to liryka bezpośrednia.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot w pierwszej strofie utworu pojawia się w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Świadczy o tym forma czasownika („[ja] tęskniłem”). Jednak już od kolejnej zwrotki występuje w liczbie mnogiej (zaimki „nas”, „my”). W ostatniej strofie podmiot w liczbach pojedynczej i mnogiej miesza się ze sobą (wers pierwszy – „[ja] opowiadam”; wers czwarty – „w nas”). Taka konstrukcja świadczy o tym, że podmiot-poeta (w wierszu padają między innymi takie określenia jak: „autor”, „poeta”, „poezja”, „pisać wiersze”) identyfikuje się z innymi poetami. Mówi nie tylko w swoim imieniu, ale i również w ich.
Sensy utworu
Wiersz wpisuje się w jeden z nurtów twórczości Miłosza. Dotyczy on próby odpowiedzi na pytanie, jakie obowiązki ma poeta wobec społeczeństwa. Ars poetica? to utwór będący rozważaniem na temat poezji (‘ars poetica’ to z łaciny tyle co ‘sztuka poetycka’). Poruszone są zarówno problemy formy i treści, jak i procesu twórczego. Forma powinna być prosta i zrozumiała, treść może odnosić się do dobra lub zła, lecz nie jest to zależne od woli autora. Natomiast sam proces tworzenia jest skutkiem natchnienia, którego doznaje poeta. Podmiot stwierdza także, że duża część powstającej we współczesnych mu czasach poezji jest chorobliwa. Przeciwstawia się temu i ma nadzieję, że sam będzie tworzył rzeczy wartościowe, moralnie dobre. Należy także zwrócić uwagę na sam tytuł utworu. Kończy się on znakiem zapytania. Odczytać to można w ten sposób, że sam autor nie jest do końca pewien swojego programu poetyckiego. Stanowi on bardziej propozycję, którą warto byłoby realizować niż zbiór sztywnych reguł i wytycznych, które bezapelacyjnie należy realizować.
Budowa i język utworu
Wiersz dzieli się na dziewięć czterowersowych strof. Nie mają one regularnej budowy wersyfikacyjnej – wersy są długie, od trzynastu (takich jest najwięcej) do dziewiętnastu zgłosek. Rymy nie występują.
Poza tym tekst wiersza cechuje ubogość środków wyrazu poetyckiego. Wynika to z tego, że język stylizowany jest na prozę, czy wręcz wypowiedź charakterystyczną dla języka potocznego. Zresztą podmiot sam się do tego przyznaje:
Co tutaj opowiadam, poezją, zgoda, nie jest.
Miłosz zastosował taki zabieg celowo (jak również to, że wypowiedź nie jest zamknięta w żadną formę wersyfikacyjną), realizując postulat na temat poezji postawiony w pierwszej strofie wiersza. Język wypowiedzi powinien być prosty, zrozumiały dla każdego czytelnika.
Kontynuacje i nawiązania
Utwory poruszające problem sztuki poetyckiej:
- Arystoteles, Poetyka;
- Horacy, List do Pizonów (Sztuka poetycka);
- Franciszek Ksawery Dmochowski, Sztuka rymotwórcza;
- Juliusz Słowacki, Beniowski;
- Leopold Staff, Ars poetica;
- Krzysztof Kamil Baczyński, Ars poetica;
- Konstanty Ildefons Gałczyński, Ars poetica;
- Czesław Miłosz, Traktat poetycki;
- Stanisław Grochowiak, Ars poetica.
Bibliografia przedmiotowa
B. Chrząstowska, Poezje Czesława Miłosza, Warszawa 1993.